www.wikidata.de-de.nina.az
Das Theatrum chemicum ist ein Sammelwerk chemischer und alchemistischer Literatur das ab 1602 erschien Der sechste und letzte Band erschien 1661 Herausgeber war Lazarus Zetzner die letzten beiden Bande gaben seine Erben heraus Titelblatt des ersten Bands in der Ausgabe von 1659Die ersten vier Bande erschienen 1602 in Oberursel eine zweite Auflage 1613 in Strassburg die nachfolgenden Bande in Strassburg Band 5 1622 und alle sechs Bande in der Auflage 1659 bis 1661 Die abgedruckten Texte sind teilweise Nachdrucke teilweise aber auch Erstdrucke nach Handschriften Die Texte sind alle in Latein der damaligen Wissenschaftssprache Durch den Abdruck wurden die haufig nur in seltenen Buchexemplaren veroffentlichten Schriften weiten Gelehrtenkreisen zuganglich gemacht Inhaltsverzeichnis 1 Vorgeschichte und Umfeld 2 Inhaltsangabe 2 1 Band 1 2 2 Band 2 2 3 Band 3 2 4 Band 4 2 5 Band 5 2 6 Band 6 3 Literatur 4 Weblinks 5 EinzelnachweiseVorgeschichte und Umfeld BearbeitenDas Sammelwerk hatte einen Vorlaufer in der Sammlung von 10 alchemistischen Texten die Johannes Petreius 1541 in Nurnberg als De Alchemia veroffentlichte mit einer zweiten Auflage 1545 Herausgeber war ein Chrysogonus Polydorus moglicherweise ein Pseudonym von Andreas Osiander Petreius rief im Anhang des Buchs Alchemisten auf ihm Texte im Tausch fur Bucher zu senden und sammelte auch weitere Texte zur Veroffentlichung die an einen Verwandten gelangten den Drucker Sebastian Henricpetri Henricus Petrus in Basel der sie 1561 mit Guglielmo Gratorolo 1516 1568 als Verae alchemiae artisque metallicae citra aenigmata doctrina veroffentlichte Zu dem Zeitpunkt bestand sie aus 53 Texten Pietro Perna erweiterte das auf uber 80 Texte die er ab 1572 in mehreren Banden veroffentlichte Perna gab auch Artis Auriferae 1572 heraus mit dem Erstdruck der Turba Philosophorum die sein Schwiegersohn Konrad Waldkirch 1593 in Basel nachdruckte eine 2 Auflage erschien 1610 Ihre Sammlung verkauften sie an Zetzner 1 Sie bildeten die ersten Bande des Theatrum Chemicum die am Ende auf rund 200 Texte anwuchs Spatere Projekte dieser Art waren die Bibliotheca Chemica Curiosa von Jean Jacques Manget Genf 1702 die aber teilweise aus dem Theatrum Chemicum nachdruckte und fur den englischen Bereich das Theatrum Chemicum Britannicum von Elias Ashmole von 1652 Eine gekurzte deutsche Fassung von C Horlacher vom Theatrum Chemicum bzw der Bibliotheca Chemica Curiosa erschien 1707 Das Theatrum Chemicum war auch Basis franzosischer und englischer Ausgaben von Sammlungen alchemistischer Texte Ein weiteres Projekt dieser Art war das Deutsche Theatrum Chemicum des Buchhandlers Bibliographen und Verlegers Friedrich Roth Scholtz 1687 1736 die in drei Banden 1728 bis 1732 in Nurnberg erschien und 52 Traktate in deutscher Sprache enthielt Kleinere Sammlungen waren z B das verbreitete Musaeum Hermeticum 1625 1678 Das Werk steht in Zusammenhang von Bemuhungen verschiedenen Autoren der Paracelsus Nachfolge die die klassische Richtung der alchemistischen Metalltransformation zu der hier wichtige Schlusseltexte prasentiert werden mit paracelsischer Alchemie versohnen wollten Paracelsus interessierte sich weniger fur Metall Umwandlung als fur Anwendungen in der Medizin Iatrochemie in den Einleitungsschriften zum ersten Band durch Thomas Muffet vertreten Schriften von Paracelsus selbst sind nicht aufgenommen aber wurden auch von Zetzner gedruckt Die einleitende Schrift von Robert Duval ist eine Art fruhe Chemiegeschichte Die Ausgabe von 1659 61 war in der Bibliothek von Isaac Newton der besonders in Band 3 und 5 zahlreiche Anmerkungen hinterliess 2 Inhaltsangabe BearbeitenDie Autoren sind so genannt wie Zetzner sie angab Haufig sind dies aber nur untergeschobene Schriften Anmerkungen zur Identitat von Autoren sind in Klammern 3 Band 1 Bearbeiten Lazarus Zetzner Epistola dedicatoria Einfuhrung Elenchus auctorum et tractatuum primae partis Autoren und Inhaltsverzeichnis Robertus Vallensis Robert Duval De veritate et antiquitate artis chemicae S 7 Libellus qui Testamentum Arnaldi a Villa Nova inscribitur S 28 Evidens et manifesta artis chemicae comprobatio Ex Petri Apiani Antiquitatibus desumpta Johannes Chrysippus Fanianus 4 De arte metallicae metamorphoseos ad Philoponum S 33 Johannes Chrysippus Fanianus De jure artis alchemiae hoc est variorum authorum et praesertim iurisconsultorum judicia et responsa ad quaestionem quotidianam An alchimia sit ars legitima S 48 Thomas Muffet De jure et praestantia chemicorum medicamentorum Dialogus apologeticus S 70Epistola dedicatoria Epistola ad lectorem De jure et praestantia chemicorum medicamentorum Dialogus apologeticus dd Thomas Muffet Epistolae quinque medicinales S 84 Theobaldus de Hoghelande Mittelburgensis De alchemiae difficultatibus liber S 109Proemium De alchemiae difficultatibus liber dd Gerardus Dorn Clavis totius philosophiae chemisticae per quam potissima philosophorum dicta reserantur S 192Epistola exhortativa Artis chemisticae dd Gerardus Dorn Speculativae philosophiae gradus septem vel decem continens per quos ad sublimia patet aditusAd lectorem De speculativa philosophia dd Gerardus Dorn De artificio supernaturaliPraefatio Artificium supernaturale dd Gerardus Dorn De naturae luce physica ex Genesi desumpta iuxta sententiam Theophrasti Paracelsi in quo continetur Physica Genesis S 333 Physica Hermetis Physica Hermetis Trismegisti Tabula Smaragdina S 362 Physica Trithemii S 388 Philosophia meditativa Philosophia chemica S 418Argumentum totius opusculi Exclamatio auctoris ad Deum Creatio mundi ex narratione Moysis in Genesis Physica Genesis De medio spagirico dispositionis ad adeptae philosophiae veram cognitionem et lucii naturae purum conspectum Physica Trismegisti De spagirico artificio 10 Trithemii sententia Physica Trithemii De philosophia meditativa De philosophia chemica ad meditativam comparata dd Gerardus Dorn De tenebris contra naturam et vita brevis S 457De duello animi cum corpore S 472 De lapidum preciosorum structura Gemmarum structura S 485 dd Gerardus Dorn Congeries Paracelsicae chemiae de transmutationibus metallorum S 491Praefatio ad lectorem De transmutationibus metallorum dd Gerardus Dorn De genealogia mineralium atque metallorum omnium ex Paracelso S 568 Bernardus G Penotus Tractatus varii de vera praeparatione et usu medicamentorum chemicorum S 592Praefatio De medicamentis chemicis dd Precatio Raymundi Lullii ante medicinarum exhibitionem S 682 Bernardus Trevisanus De alchemia liber De chymico miraculo S 683 Dionysius Zacharias Denis Zachaire Opusculum philosophiae naturalis metallorum S 710Ad lectorem Opusculum dd Annotationes Nicolai Flamelli S 748Annotata quaedam ex Nicolao Flamello Summarium philosophicum Aliae quaedam annotationes ex variis autoribus S 754 Collectanea quaedam ex antiquis scriptoribus Collectanea ex Democrito ex multorum opinionibus autorum S 776 aus Demokrit oder Pseudo Demokrit dd Index rerum et verborum in primo tomo Index Band 2 Bearbeiten nbsp Titelblatt Band 2Elenchus auctorum et tractatuum secundae partis Autoren und Inhaltsverzeichnis Bernard Gilles Penot Praefatio S 4 Gaston Claveus Gaston LeDoux de Claves 5 Apologia argyropoeiae et chrysopoeiae adversus Thomam Erastum 6 S 6 Bernard Gilles Penot Praefatio S 81 Aegidius de Vadis 7 Dialogus inter naturam et filium philosophiae S 85Auctoris praefatio Dialogus philosophiae dd Tabula inserenda ante prologum lib 12 portarum Georgii Ripley Philosophi artem potius occultare conati sunt quam patefacere gegenuber S 109 George Ripley Duodecim portarum epitome duobus modis concinnata S 109Prologus Duodecim portarum axiomata philosophica dd Compendium Alberti Magni de ortu et metallorum materia supra quam Spagyricus radicalia principia fundet S 123 Johann Isaac Hollandus Fragmentum de lapide philosophorum S 126 Bernard Gilles Penot Quaestiones tres de corporali Mercurio S 129 Bernard Gilles Penot Regulae seu canones philosophici LVII S 133 Bernard Gilles Penot Vera Mercurii ex auro vera extractio cum sua historia S 137 Chrysorrhoas sive de arte chemica dialogus S 139 Josephus Quercetanus Ad Jacobi Auberti Vendonis de ortu et causis metallorum contra chemicos explicationem brevis responsio S 150 John Dee Monas hieroglyphica mathematice magice cabalistice anagogiceque explicata S 192Praefatio ad regem Maximilianum Ad typographum Monas hieroglyphica dd Lorenzo Ventura 8 De ratione conficiendi lapidis philosophici liber S 215 Giovanni Pico della Mirandola Opus aureum De auro tum aestimando tum conficiendo tum utendo ad conjugem S 312 Roger Bacon De alchemia libellus cui titulum fecit Speculum alchemiae S 377 Ricardus Anglicus Libellus utilissimus peri chemeias cui titulum fecit Correctorium S 385 Libellus alius peri chemeias utilissimus et rerum metallicarum cognitione refertissimus Rosarius minor inscriptus incerti quidem sed harum tamen rerum non imperiti auctoris S 406 Albertus Magnus De alchemia S 423Scriptum super arborem Aristotelis dd Giovanni Agostino Panteo Ars et theoria transmutationis metallicae cum Voarchadumia proportionibus numeris et iconibus rei accommodis illustrata S 459 Giovanni Agostino Panteo Voarchadumia contra alchemiam ars distincta ab Archemia et SophiaDedicatio Auctoris intentio Portio prima Portio secunda Portio tertia dd Index rerum et verborum secundi voluminis Index Band 3 Bearbeiten nbsp Titelseite Band 3 1602Band 1 bis 3 von 1602 wurden spater von Zetzner nachgedruckt mit unwesentlichen Anderungen die nur z B Seitenzahlen betreffen In Band 3 wurde spater zusatzlich De magni lapidis sive benedicti compositione et operatione Liber magiae generalis aufgenommen Elenchus auctorum et tractatuum tertiae partis Autoren und Inhaltsverzeichnis Liber de magni lapidis compositione et operatione auctore adhuc incerto sed tamen doctissimo De alchemia incerti auctoris S 5 De magni lapidis sive benedicti compositione et operatione aliquot capita ex manuscriptis moglicherweise von Jean de Meung S 53 Aristoteles Pseudo Aristoteles De perfecto magisterio S 76 Arnaldus de Villanova Liber perfecti magisterii qui lumen luminum nuncupatur vocatur etiam Flos florum S 128 Arnaldus de Villanova Practica ex libro dicto Breviarius librorum alchemiae S 137 Arnaldus de Villanova De decoctione lapidis philosophorum et de regimine ignis S 137 Efferarius Monachus 9 De lapide philosophorum secundum verum modum formando Efferarius Monachus Thesaurus philosophiae Raymundus Lullus Praxis universalis magni operis S 165 Odomar 10 Practica magistri Odomari ad discipulum S 166 Historia antiqua de argento in aurum verso Odomar zugeschrieben S 170 Tractatus de marchasita ex qua tandem cum aliis dicendis fit elixir ad album verissimum S 173 De arsenico S 177 Praeparatio salis armoniaci secundum Rasim S 179 De sale alkali S 180 Quaestio an lapis philosophicus valeat contra pestem S 181 Vetus epistola doctissimi de metallorum materia et artis imitatione S 187 Caravantes Hispanus Practica Caravantis Hispani S 188 11 Johannes de Rupescissa Liber magisterii de confectione veri lapidis philosophorum S 189 Giovanni Aurelio Augurello Chrysopoeia ad Leonem decimum pontificem maximum carmine conscripta S 197 Giovanni Aurelio Augurello Geronticon 12 Thomas Aquinas Secreta alchemiae magnalia de corporibus supercaelestibus quod in rebus inferioribus inveniantur quoque modo extrahantur S 267 Thomas von Aquin De lapide minerali animali amp plantali Thomas von Aquin Thesaurus alchemiae secretissimus ad Fratrem Reinaldum S 278 Joannes de Rupescissa Liber lucis S 284 Raymundus Lullus Pseudo Lull Clavicula quae et apertorium dicitur S 295 Joannes Isaac Hollandus Operum mineralium sive de lapide philosophico S 304 Ewaldus Vogelius moglicherweise Theobaldus van Hoghelande Liber de lapidis physici conditionibus quo abditissimorum auctorum Gebri et Raymundi Lullii methodica continetur explicatio S 515Praefatio Libri de inventione veritatis seu perfectionis auch bekannt unter De oleaginitate minerali De materiae tenuitate et subtilitate spirituali De affinitate medic et metal De radicali humiditate ignea De puritatis claritate De terra figente De tinctura alba vel rubea dd Tractatus septem de lapide philosophico ursprunglich von Joost van Balbian Justus a Balbian herausgegeben S 649Praefatio Rosarius abbreviatus dd Jodocus Greverus Grewer Secretum nobilissimum et verissimum von Joost van Balbian S 699 Alanus Dicta de lapide philosophico e Germanico Latinae redita von Joost van Balbian S 722Praefatio Dicta Alani philosophi de lapide philosophico dd Conclusio summaria ad intelligentiam Testamenti seu Codicilli Raymundi Lullii et aliorum librorum ejus nec non argenti vivi in quo pendet intentio tota intentiva qua aliter Repertorium Raymundi appellatur der Tractatus de lapide philosophorum S 730 Pseudo Lull Codicillus Joannes Pontanus Epistola in qua de lapide quem philosophorum vocant agitur S 734 Carmina alchemica dd Nicolas Barnaud Commentariolum in quoddam epitaphium Bononiae studiorum ante multa secula maemoreo lapidi insculptum S 744 Kommentar zu Aelia Laelia Crispis Nicolas Barnaud Processus chemici S 755Addam et processum sub forma missae a Nicolao Melchiore Cibinensi Transilvano ad Ladislaum Ungariae et Bohemiae regem olim missum 13 Carmen elegans dd Triga chemica Sammlung von Nicolas Barnaud Lambspringk De lapide philosophico libellus e Germanico versu Latine reditus S 765 Philosophus Gallus Delphinas Anonymus Liber secreti maximi totius mundanae gloriae S 774 14 Extractum ex Cimbalo aureo antiquissimo libro manuscripto ad rem nostram faciens S 781 Arcanum philosophorum S 783Nicolas Barnaud Brevis elucidatio illius arcani philosophorum S 784 dd dd dd Quadriga aurifera von Barnaud herausgegeben S 790Ad lectorem Prima rota Tractatus de philosophia metallorum S 791 Secunda rota George Ripley Liber duodecim portarum S 797Epistola dedicatoria Liber duodecim portarum dd Tertia rota George Ripley Liber de mercurio et lapide philosophorum S 821 Quarta et ultima rota Scriptum probi et non male docti viri cujus nomen excidit elixir solis Theophrasti Paracelsi tractans S 828 anonym Tabula Coelum philosophicum S 832 eingefugt dd Nicolas Barnaud Processus dd dd Auriga chemicus herausgegeben von Barnaud S 834Praefatio Auriga chemicus sive Theosophiae palmarium dd De occulta philosophia epistola S 852Ad lectorem De occulta philosophia epistola cuiusdam patris ad filium dd Paucula dicta sapientum S 857 Index rerum et verborum memorabilium quae in hoc tertio volumine continentur Index Band 4 Bearbeiten nbsp Titelseite Band 4 Ausgabe 1659Lazarus Zetzner Praefatio ad lectorem Einfuhrung Elenchus auctorum et tractatuum huius quarti voluminis Inhalt Raymundus Lullus Pseudo Lull Testamentum Theorica S 1 Raymundus Lullus Testamentum Practica super lapide philosophico Raymundus Lullus Compendium animae transmutationis artis metallorum Ruperto Anglorum Regi transmissum S 135De significatione literarum Typographus lectori dd Artefius Liber qui Clavis majoris sapientiae dicitur S 198Ad lectorem De generatione animalis dd Heliophilus a Percis Philochemicus von Raphael Eglin Nova disquisitio de Helia Artista S 214Philochemicus Heliophilus a Percis Philochemicus Heliophilus a Percis Philochemicus Nova disquisitio de Helia Artista theophrasteo super metallorum transformatione etc dd Hieronymus de Zanetinis 15 Conclusio comparatio alchimiae qua disputationi et argumentis Angeli respondetur S 247 Thomas Arsoncinus 16 De jure alchymiae responsum S 248 Anonymus von Raphael Eglin De materia et praxi lapidis philosophorum Von der Materi und Prattick dess Steins der Weisen S 252Vorred an den Kunstliebenden Leser Programma ad lectorem philochymicum Gulden Gedicht Carmen apollineum Plutarchus De capienda utilitate ex inimicis dd Nicolaus Niger Happelius Raphael Eglin Cheiragogia Heliana de auro philosophico nec dum cognito S 265Programma authoris Praefatio datiert 4 Juli 1612 Protestatio Carmen appolineum Helianum dd Venceslaus Lavinus Moravus Venceslaus Lavinus Tractatus de coelo terrestri S 288 17 Nicolaus Niger Hapelius Raphael Eglin Disquisitio Heliana S 300Praefatio Disquisitio Heliana de metallorum transformatione etc dd Fabianus de Monte S Severini Ex tract de empt et vend 18 Nicolaus Niger Happelius Raphael Eglin Aphorismi Basiliani sive canones hermetici de spiritu anima et corpore medio majoris et minoris mundi S 327 Andreas Brentzius 19 Variae philosophorum sententiae perveniendi ad lapidem benedictum S 333Epistola dedicatoria ad Wolfgango episcopo ratisbonensi datiert 20 Januar 1606 Sententiae seu processus Alberti Magni philosophi Processus Raimundi Lulli quem in suis libris hinc inde descripsit praesertim Testamento novissimo et in luce Mercuriorum Processus Lulli secundum mentem Jani Lacinii Calabri quem tamen ego non probo 20 Processus Gebri Arabis collectus ex variis locis summae perfectionis in quibus sparsim Geber eum tradidit Tinctura Gebri ad rubeum Alius et quidam praestantissimus rubeae tincturae modus Gebro sparsim parce et paucis verbis positus Tinctura ad album ex arsenico a Gebro descripta Processus B Thomae de Aquino quem admodum ejus facit mentionem Paracelsus Paracelsi tinctura ex solo sulphure Processus Paracelsi nobilissimus quem paucissimus verbis in Tinctura physicorum exposuit Modus perveniendi ad tincturas per Mercurios corporum perfectorum Usus secundus primus Mercuriorum e corporibus extractorum Usus secundus Mercuriorum e corporibus extractorum Usus tertius Mercuriorum ex corporibus perfectis extractorum Usus quartus Mercuriorum e metallicis perfectis corporibus confectorum Processus quorundam ex antiquis Ex Mercurio vulgari et Sole vel Luna Processus coagulandi amalgamata per spiritum sive animam Saturni dd Series tractatum huius philosophiae chymicaeBernardus Gilles Penotus Epistola ad Mauritium Lantgravium Hassiae S 364I L Ad authorem huius apologiae I B A Ad eundem Guilielmus Dubroc Ad eundem Stephanus Gasconius Ad eundem dd Gaston Dulco Gaston LeDoux de Claves De triplici praeparatione auri et argenti S 372Bernardus Gilles Penotus Praefatio ad lectorem Gaston Dulco Gaston LeDoux de Claves Epistola dedicatoria ad Jacobo Laffinio 1594 De triplici praeparatione auri et argenti dd Gaston Dulco De recta et vera ratione progignendi lapidis philosophici seu salis argentifici et aurifici Dilucida et compendiosa explicatio S 388 Anonymus Canones seu regulae decem de lapide philosophico S 414 21 Typographus lectori dd Epilogus totius rei hic est dd dd Divi Leschi Genus Amo Sendivogius Duodecim tractatus de lapide philosophorum S 420Praefatio ad lectorem Johan Henricus Alstedius Epigramma Tractatus I De impossibilitate naturae Tractatus II De operatione naturae Tractatus III De prima metallorum materia Tractatus IV Quomodo metalla in terrae visceribus generantur Tractatus V De generatione lapidum Tractatus VI De secunda materia Tractatus VII De virtute secundae materiae Tractatus VIII De arte Tractatus IX De commixtione metallorum Tractatus X De generatione supernaturali Tractatus XI De praxi et confectione lapidis Tractatus XII De lapide et ejus virtute Epilogus seu conclusio horum duodecim tractatuum dd Divi Leschi Genus Amo Aenigma philosophorum S 442 Divi Leschi Genus Amo Dialogus Mercurii alchymistae et naturae de lapide philosophorum S 449 Divi Leschi Genus Amo Aenigma philosophorum sive symbolum Saturni per parabolas Azoth dilucide ostendens S 457 Basilius Valentinus Aureliae occultae philosophorum partes duae ubersetzt von Georgio Beato S 462 22 Tabula Smaragdina S 497 Arnoldus de Villanova Speculum alchymiae S 515Hieronymus Megiserus Admodum reverendo et obilissimo Dn Wolfgango ad Heussenstam Vita Arnaldi de Vila Nova Arnoldus de Villanova Speculum alchymiae dd Arnoldus de Villanova Nova carmen S 542 Arnoldus de Villanova Quaestiones tam essentiales quam accidentales ad Bonifacium octavum S 544 Philosopho Anonymo Tractatus de secretissimo antiquorum philosophorum arcano S 554 XXII propositiones sive maximae in quibus veritas totius artis chemicae brevissime comprehenditur S 577 Joannes de Lasnioro Johann von Laatz Tractatus secundus aureus de lapide philosophorum S 579 Joannes Trithemius Tractatus III chemicus nobilis S 585 Hermes Trismegistus Tractatus aureus de lapidis physici secreto S 587Dominicus Gnosicus Belga 23 Epistola dedicatoria ad Ladislao Welen baroni a Zierotin Subiectissimus Anonymus Praefatio ad Jacobo Alsteinio dated 23 October 1608 Hermes Trismegistus Tractatus aureus de lapidis physici secreto in capitula septem divisus nunc vero a quodam Anonymo moglicherweise von Israel Harvet Harvetus 24 scholiis illustratus Capitulum primum Capitulum secundum Capitulum tertium Capitulum quartum Capitulum quintum Capitulum sextum Capitulum septimum Conclusio totius tractatus dd David Lagneus L Agneau 25 Harmonia seu consensus philosophorum chemicorum S 718Epistola dedicatoria ad Heroaldo Valgrinosae domino 1611 Praefatio 1611 Urbanus Johanni Herovardo Buetus Ad D Lagneum Catalogus auctorum in hac harmonia citatorum Harmonia seu consensus philosophorum chemicorum magno cum studio et labore in ordinem digestus et a nemine alio hac methodo distributus Ad lectorem dd Aenigmaticum quoddam epitaphium Aelia Laelia Crispis Bononiae studiorum ante multa secula marmoreo lapidi insculptum vide III 744 S 805 Arcanum philosophorum per virum doctissimum olim versu hexametro conscriptum S 806 M Quadratus In harmoniam chemicam D Lagnei ex intimis intimi 26 Albertus Magnus De concordantia philosophorum in lapide S 809 Albertus Magnus Compositum de compositis S 825 Albertus Magnus Liber octo capitulorum De lapide philosophorum auch Avicenna zugeschrieben S 841 Avicenna unsichere Zuschreibung Ad Hasen regem epistola de re recta S 863 Avicenna Declaratio lapidis physici filio suo Aboali S 875 Avicenna De congelatione et conglutinatione lapidum S 883 Guilhelmus Tecenensis 27 Liber lilium tanquam de spinis evulsum S 887 Joannes Dumbeler John Dombelay 28 29 Practica vera alkimica per magistrum Ortholanum Parisiis probata et experta sub anno domini 1358 S 912 Anonymus Lumen juvenis experti novum Arnaldus de Villanova Novum lumen S 934 Magister Valentinus Opus praeclarum ad utrumque magistri Valentini expertissimi Quod pro testamento dedit filio suo adoptivo qui etiam istum tractatulum propria manu scripsit Joanni Apot Apotecario S 941 Anonymus Super hoc ipsum tractatulum Studio namque florenti S 955 Opus ad album S 957 Thomas Aquinas Liber lilii benedicti 26 Mer fugi dum bibit Lunam sedecies duplum S 960 Tractatulus super verba Mer fugi dum bibit S 974 Anonymus Opus breve ad rubeum cum sole per aquas fortes S 984 Petrus de Silento 30 Opus S 985 Joachimus Tanckius Epistola dedicatoria ad Bernhardo G Penoto Lipsiae datiert 1 April 1603 S 998Joachimus Tanckius Ad lectorem dd dd dd Anonymus Tractatus philosophicus ad rubrum et album S 1001Joachimus Tanckius Epistola dedicatoria ad Nicolao Bernaudo Lipsiae 1603 dd dd dd Paulus Eck de Sultzbach Eck von Sulzbach Clavis philosophorum Ludus puerorum et labor mulierum Annno 1489 S 1007 Index rerum memorabilium quae in hoc quarto volumine continentur copiosissimus Index Band 5 Bearbeiten nbsp Band 5 1622Der funfte Band erschien nach dem Tod von Zetzner 1622 in Strassburg Heredes L Zetzneri Lectori candido Einfuhrung der Erben von Zetzner Elenchus auctorum et tractatuum quinti voluminis Inhalt Turba philosophorum ex antiquo manuscripto codice excerpta qualis nulla hactenus visa est editio S 1 In turbam philosophorum sermo unus anonymi moglicherweise von Alanus de Rupe Allegoria sapientum supra librum Turbae XXIX distinctiones S 57 Micreris 31 Tractatus Micreris suo discipulo Mirnefindo S 90 Pseudo Plato Platonis libri quartorum cum commento Hebuhabes Hamed explicati ab Hestole S 101 32 Regis Calid filii Iazichi Chalid ibn Yazid Liber secretorum alchimiae ex Hebraica lingua in Arabicam et ex Arabica in Latinam translatus interprete incerto 33 Praefatio Liber secretorum regis Calid dd Calid Chalid ibn Yazid Liber trium verborum S 186 Philosophiae chimicae duo vetustissima scriptaSenior Zadith filius Hamuelis Ibn Umail Tabula chimica marginalibus adaucta Senior de chemia S 191 dd Willem Mennens 34 Aurei velleris sive sacrae philosophiae vatum selectae ac unicae mysteriorumque Dei naturae et artis admirabilium libri tres S 240Epistola dedicatoria Ad lectorem Aurei velleris Argumenta capitum Consilium conjugii seu De massa solis et lunae libri III Anonymi libri III de chemia dd Petrus Bonus Margarita novella correctissima S 507Praefatio Ad alchemiam introductio Margarita preciosa dd Michael Scotus Quaestio curiosa de natura solis et lunae S 713 Lucas Rodargirus 35 Pisces Zodiaci inferioris vel De solutione philosophica Cum aenigmatica totius lapidis epitome S 723Epistola Pisces Zodiaci inferioris vel De solutione philosophica Lucas Rodargirus Chymia compendiaria ad Johannem Riturum S 763 dd Alphonsus Rex Castellae Alfons X 36 Liber philosophiae occultioris praecipue metallorum profundissimus cui titulum fecit Clavis sapientiae S 766Proemiolum Clavis sapientiae dd Pseudo Aristoteles Aristoteles Alchymista Tractatus ad Alexandrum Magnum De lapide philosophico breviloquium S 787 Monachus benedictinus anonymus Epistola ad Hermannum Archiepiscopum Coloniensem de lapide philosophico Opuscula Platonis et Arnoldi Villanovani recensens vorgeblicher Brief eines anonymen Benediktinermonchs an Hermann den Erzbischof von Koln S 799 Thomas Aquinas Tractatus sextus de esse et essentia mineralium tractans S 806 Cornelius Alvetanus Arnsrodius 37 De conficiendo divino elixire sive lapide philosophico S 815 Animadversiones chemicae quatuor quibus ars peri xhmeias universa tam practice quam theorice enudatur S 821 Roger Bacon Epistolae ad Gulielmum Parisiensem conscripta de secretis operibus artis et naturae et de nullitate magiae S 834Dedicatio ad Roseae Crucis fratribus Epistola ad lectorem Epistolae Rogerii Baconis de secretis operibus artis et naturae John Dee Ad Baconis epistolam adnotata dd Christophorus Horn 38 De auro medico philosophorum id est de illo occulto salutari solari omnium mineralium vegetalium et animalium corporum spiritu Dialogus scholasticus S 869 Index rerum memorabilium quae hoc in opere continentur Index Band 6 Bearbeiten nbsp Titelseite Band 6Der letzte Band wurde im Rahmen der Ausgabe von 1659 bis 1661 in Strassburg gedruckt Drucker war Eberhard Zetzner Herausgeber Johannes Jacobus Heilmann 39 Einige der Texte wurden aus dem Franzosischen und Deutschen ins Lateinische ubersetzt Johannes Jacobus Heilmann Dedicatio ad Friderico comiti palatino ad Rhenum Widmung Johannes Jacobus Heilmann Praefatio Dedicatio secunda ad J F H S Sendivogii filio Johannes Jacobus Heilmann Praefatio ad lectorem Einfuhrung Elenchus authorum et XII tractatuum voluminis sexti Inhalt Blasius Vigenerius Tractatus de igne et sale S 1 Johannes Collesson Jean Collesson 40 Idea perfecta philosophiae hermeticae S 140Dedicatio ad Gastoni Burbonio Ludovici XIII regis fratri unico Constans et unanimis vere philosophantium de physici lapidis materia atque operationibus sententia Idea perfecta philosophiae hermeticae seu abbreviatio theoriae et praxeos lapidis philosophici observationibus ad melius intelligendum principia et fundamenta naturae et philosophiae aucta Observationes necessariae ad bene intelligendum principia et fundamenta naturae et philosophiae hermeticae De principiis philosophiae hermeticae dd Anonymus Philosophus Fidelissima et jucunda instructio patris ad filium ex manuscripto Gallico desumpta S 163Praefatio Hermes in superiori sphaera est in medio fontisvena quae est philosophorum regula prima Summa decem capitum sequentium Instructio de arbore solari dd Christophorus Parisiensis Christophorus von Paris Elucidarius artis transmutatoriae metallorum summa major S 195Praefatio authoris Elenchus rerum quae in hoc opusculo continentur Elucidarii liber primus de arte transmutatoria in VII capita divisus Appendix theorica pro meliore praecedentium declaratione Elucidarii liber secundus seu practica scientiae arboris philosophalis Elucidarii liber III seu tertia pars elucidarii De ordine medicinarum cum reprobatione sophisticationum Geberi Recapitulatio exacta trium elucidarii partium seu librorum Clavis elucidarii seu explicatio alphabeti quo operationes artificis diversae abbreviationis causa denotantur Appendix practica ad elucidarium ante hac nunquam visa Tractatulus accuratissimus de compositione sulphuris et menstrui vegatibilis seu auro potabili secundum dd Johannes Grasseus alias Chortalasseus Arca arcani artificiosissimi de summis naturae mysteriis Constructa ex rustico majore et minore et physica naturalis rotunda visionem cabalisticum chemicam descripta quibus accessit appendix anonymi cuiusdam philosophi de via ad aurum potabile perveniendi S 294De lapide philosophorum in genere De consensu philosophorum Pars secunda Lilium inter spinas 1598 S 323 De praxis authoris Anonymus Physica naturalis rotunda visionis chemicae cabalisticae Cabala chemica 41 S 344 Admonitio Instructio et probatio contra omnes eos qui aurum potabile extra processum et tincturam lapidis philosophici universalis brevi temporis spatio praeparare sibi et aliis falso persuadent et sibi proponunt S 382 dd Responsiones duae F R C ad quosdam suos clientes S 393Prima responsio Epistola F R C de lapide philosophorum acquisitione Altera responsio dd Orthelius 42 Commentator in Novum lumen chymicum Michaelis Sendivogii Poloni XII figuris in Germania repertis illustratum 1624 S 397 43 Praefatio Orthelii Commentator in Novum lumen chymicum Sendivogii Orthelius Epilogus et recapitulatio in Novum lumen chymicum Sendivogii S 430 Andreas de Blauwen Epistola Andreae de Blavven scripta ad Petrum Andream Matthiolum in qua agitur de multiplici auri potabilis parandi ratione S 458 Discursus Orthelii de praecedente Epistola Andreae de Blawen S 470 Epistola anonymi de principiis artis Hermeticae S 474 Expositio et practica lapidis adrop collecta ex Plinii philosophi libro qui intitulatur Aromaticum philosophorum thesaurus et secretum secretorum S 477 Excerpta ex interlocutione Mariae Prophetissae sororis Moysis et Aaronis habita cum aliquo philosopho dicto Aros de excellentissimo opere trium horarum S 479 44 Orthelius Explicatio verborum Mariae Prophetissae S 480 Joannes Pontanus Epistola in qua de lapide quem philosophorum vocant agitur S 487 Orthelius Commentatio in epistolam Joh Pontani de lapide philosophorum S 489 Haimon Epistola Haimonis de quatuor lapidibus philosophicis materiam suam ex minori mundo desumentibus S 497 Cornelius Alvetanus 45 Epistola de conficiendo divino elixire sive lapide philosophico 14 Juli 1565 S 501 Astronomia inferior seu planetarum terrestrium motus et variatio S 507 Summa rhytmorum Germanicorum de opere universali ex coelo soloque prodeunte S 511 Summa libri qui vocatur Gloria mundi seu tabula Paradisi S 513 Michael Pezelius Opus singulare procedens ex sale quodam centrali aethereo resoluto in igne minerali terreno seu oleo vitrioli quod cum tinctura solis extracta fermentatur amp externo igne Solympico aut igne radiorum solis invisibili coquitur amp maturatur Ex Theophrasto redivivo Michaelis Pezelii circa finem S 518 Sententia aut compositio litis spiritus et judicis Mercurii Ex vetusto scripto Bellum seu Duellum equestre vocato ad accusationem et responsionem Solis et Martis per picturas repraesenta 46 S 519 Summa rhytmorum parvorum Germanicorum qui sunt ejusdem tenoris et sensus cum praecedentibus picturis ad verbum expressa S 521 dd Mysterium occultae naturae Anonymi discipuli Johannis Grassei Chortalassei dicti nostro seculo insignis philosophi S 523Praefatio ad pium lectorem filii Sendivogii I F H S Lucernae salis et Sudi philosophici authoris et mysterii hermetici possessoris Invisibilia Dei a creatura mundi per ea quae facta sunt intellectu conspiciuntur dd Anonymus Discipulus Guidonis Magni de Monte Philosophi Graeci Tractatulus seu descriptio philosophici Adrop Quaenam sit ejus species et quomodo debeat elaborari et praeparari S 543 De ovo philosophorum S 565 Johannes Isaac Hollandus Tractatus de urina quomodo per spiritum ejus omnes tinctura sint extrahenda S 566 Johannes Chartier Jean Chartier 47 Scientia plumbi sacri sapientum seu cognitio rararum potestatum et virtutum antimonii S 569Beys Praefatio seu encomium in honorem authoris et plumbi sacri philosophorum Consignatio articulorum seu argumentorum in hoc tractatu contentorum Scientia plumbi sacri sapientum dd Joachim Polemann 48 Novum lumen medicum De mysterio sulphuris philosophorum S 600 Solinus Saltzthal 49 Regiemontanus De potentissima philosophorum medicina universali lapis philosophorum trismegistus dicta 1654 S 675Praefatio ad lectorem Brevis descriptio admirandae virtutis et operationis summae medicinae lapis philosophorum dictae dd Solinus Saltzthal Discursus de philosophico fonte salino S 704 Hermes Trismegistos Tabula smaragdina seu verba secretorum Hermetis S 715 Henri de Rochas 50 Tractatus de observationibus novis et vera cognitione aquarum mineralium et de illarum qualitatibus et virtutibus antehac incognitis Item de spiritu universali 1634 S 716Caput I De aquis sulphureis Caput II De aquis vitriolatis Caput III De aquis aluminosis Caput IV De aquis nitrosis Caput V De aquis ferruginosis Caput VI De spiritu universali dd Index locupletissimus in VI volumen Theatri chymiciLiteratur BearbeitenJohn Ferguson Bibliotheca Chemica Glasgow 1906 Band 2 S 436 ff mit Inhaltsangabe Carlos Gilly On the genesis of L Zetzner s Theatrum Chemicum in Strasbourg In C Gilly C van Heertum Magia alchimia scienza dal 400 al 700 L influsso di Ermete Trismegisto Centro Di Florenz 2003 Weblinks Bearbeiten nbsp Commons Theatrum Chemicum Sammlung von Bildern Videos und Audiodateien Theatrum Chemicum electronicum Digitalisate bei archive org Band 1 1659 Band 5 1622 Digitalisate bei e rara ch Bande 1 bis 3 1602 Bande 1 bis 4 und 6 1659 1661 Band 5 1622 Inhalt Alchemy WebEinzelnachweise Bearbeiten Nach Ferguson Bibliotheca Chemica 1906 Band 2 S 439f Alchemistische Bibliothek von Newton Isaac Newton Project Seitenangaben nach Ferguson Bibl Chemica Band 2 S 436f der die Ausgabe 1659 benutzt Johannes Chrysippus Fanianus Jurist in Basel 16 Jahrhundert Autor von Liber de Metamorphosi Metallica Basel 1560 De arte metallicae metamorphoseos Basel 1576 Er veroffentlicht in De Jure Artis Alchemiae uber juristische Aspekte der Alchemie Auch Claveus Claves Duco Dulco geboren um 1530 sein Apologia Crysopoeiae et Argyropoeiae adversus Thomam Erastum erschien 1598 CERL Thomas Erastus 1524 1583 Humanist und Arzt Studierte in Basel und Bologna war 1555 bis 1558 Leibarzt des Grafen von Henneberg ab 1558 Medizinprofessor in Heidelberg und Kirchenrat und ab 1580 Professor in Basel CERL John Ferguson Bibliotheca Chemica Band 1 S 6 hielt es moglicherweise fur ein Pseudonym von Penot da es zuerst von Penot 1595 in Frankfurt mit Schriften von Ripley und Hollandus veroffentlicht wurde William Dunn Macray Artikel Giles Dewes Dictionary of National Biography Wikisource identifiziert ihn mit dem Franzosischlehrer Bibliothekar und Hofling am englischen Hof Gilles Dewes gestorben 1535 der auch eine franzosische Grammatik hinterliess Laurentius Ventura ein italienischer Arzt in Venedig Er gab 1571 in Basel unter dem Titel De ratione conficiendi lapidis philosophici ein Sammelwerk neu heraus dass schon 1560 unter dem Namen Garlandius erschienen war und unter anderem den Kommentar zur Tabula Smaragdina von Hortulanus enthielt siehe dort John Ferguson Bibliotheca Chemica Band 1 1906 S 420 Efferarius auch Ferrarius Monachus bedeutet einfach lateinisch Monch nach Ferguson Bibl Chemica Band 1 S 268 wahrscheinlich aus dem 13 Jahrhundert und ein Monch oder Abt aus Ferrara andere Hermann Kopp ordnen ihn Anfang des 14 Jahrhunderts ein Die fruhe Datierung basiert darauf dass er Ramon Llull und Arnaldus von Villanova nicht zitiert Odomar auch Ademar Adomar Odomarus Alchemist im 14 Jahrhundert Nach Schmieder Geschichte der Alchemie 1832 186 wirkte er 1330 bis 1350 und war Monch in einem Kloster in Paris Seine hier abgedruckte Practica Artis ist die einzige Schrift von ihm sie ist auch schon in der Sammlung Vera Alchymiae von Guglielmo Gratorolo 1561 abgedruckt Er befurwortet geschmolzenes Kochsalz als Mittel zur Zubereitung des Steins der Weisen Caravantes spanischer Alchemist uber den nichts bekannt ist Ferguson Bibl Chemica Band 1 1906 S 141 Schon wie andere Traktate in diesem Band in der Verae Alchemiae 1561 von Gratorolo abgedruckt In Ferguson Bibl Chem nicht verzeichnet Bei Ferguson Bibl Chem nicht aufgefuhrt Mit dem Autor ist Barnaud gemeint Hieronymus de Zanetinis oder Zanettinus nach Zedlers Lexikon Arzt und Alchemist in Bologna im 16 Jahrhundert Es gibt auch einen Juristen dieses Namens der 1547 in Bologna seinen Abschluss in beiderlei Rechten machte und von 1473 bis 1478 Professor in Pisa war Er starb 1493 Deutscher Jurist geboren 1608 Gerhard Kobler Wer ist wer im deutschen Recht Wenzeslaw Lavin Lavinus oder Lavinius mahrischer Adliger studierte u a in Paris nach Karl Christoph Schmieder Geschichte der Alchemie Halle 1832 S 270 bot er ein Pulver zur Metallveredlung an veroffentlichte seinen Traktat Caelum Terrestre Himmel auf Erden 1612 in Marburg Fehlt bei Ferguson Bibl Chemica Zuerst als Farrago Philosophorum 1611 in Amberg veroffentlicht John Ferguson Bibliotheca Chemica Band 1 S 125 Wahrscheinlich ein Arzt es gibt ein Buch von einem Andreas Brentius Amberg 1606 uber Vorsichtsmassnahmen bei der Pest Es gibt verschiedene Autoren die mit dem Namen in Verbindung gebracht werden konnen die aber nicht in Frage kommen darunter der Humanist Andreas Althamer und Andrea Brenta um 1454 bis 1484 Professor in Padua Ubersetzer des Hippokrates Briefpartner von Erasmus von Rotterdam Janus Lacinius Giovanni Lacini aus Kalabrien nach Schmieder ein Monch veroffentlichte 1546 in Venedig und 1554 in Nurnberg bei Gabriel Hayn eine Sammlung alchemistischer Schriften auch der Preciosa magarita von Petrus Bonus Nach Ferguson Bibl Chemica von Gaston Dulco Georg Beatus 1580 nach 1632 Korrektor Ubersetzer Buchdrucker und Verleger in Frankfurt NDB Dominicus Gnosius Belga das ist Israel Harvet siehe unten Harvet oder Harvetus Franzosischer Paracelsist aus Orleans der an der Wende vom 16 zum 17 Jahrhundert lebte Er schrieb Streitschriften gegen die Angriffe der Pariser Fakultat gegen die Paracelsisten Ferguson Bibliotheca Chemica Band 1 S 366 David Lagneus auch L Agneau Laigneau war ein franzosischer Arzt aus Aix en Provence der ab 1610 in Paris praktizierte 1626 Inspektor der Lepra Hospitale war und sich zuletzt mit Alchemie befasste Seine Harmonie Mystique erschien 1636 und er ubersetzte die Zwolf Schlussel von Basilius Valentinus ins Franzosische Ferguson Bibl Chemica Band 2 S 4 Nicht bei Ferguson verzeichnet Guilllelmus Tecenensis Autor von La fleur du lys entre les espines 1594 Nach Ferguson Bibl Chemica Band 2 S 430 ein franzosischer Dominikaner der auch den Beinamen aus Marseille A Massilia oder aus der Provence hatte und Ende des 16 und Anfang des 17 Jahrhunderts wirkte John Dombelay englischer Alchemist schrieb 1386 mit seiner Practica einen Kommentar auf Hortulanus Auch unter John Bumbeles Dumbelius Dumbelen Dumbeler Bei Ferguson Ortholanus also Hortulanus als Autor Petrus de Silento auch de Zalento Silentinus Nach Ferguson Bibl Chem Band 2 S 185 nach den von ihm zitierten Quellen moglicherweise aus dem 13 Jahrhundert falls der von ihm erwahnte Albert Albertus Magnus meint Er schopft insbesondere aus der Tabula Smaragdina und arabischen Quellen wie Geber und Morienus Eine Namensform von Mercurius Mahararis Miheris alles Varianten von Hermes Steinschneider Die europaischen Ubersetzungen aus dem Arabischen bis Mitte des 17 Jahrhunderts Teil 2 Sitzungsberichte Wiener Akad 1906 S 25 Der Liber quartorum ist eine lateinische Ubersetzung des 14 Jh des arabischen Buchs der Viertel Kitab rawabi Iflatum das im Arabischen Plato untergeschoben wurde und ein Kommentar dazu Bernard Joly Artikel Plato in Claus Priesner Karin Figala Alchemie Lexikon einer hermetischen Wissenschaft Beck 1998 S 279 Es gibt noch weitere alchemistische Texte teilweise aus dem Corpus von Geber die Plato untergeschoben wurden Fehlt bei Ferguson Bibl Chemica Willem Mennens 1525 1604 Gelehrter in Antwerpen Herausgeber der Gedichte von Adrianus Scorelius Sein De Aureo Vellere erschien in Antwerpen 1604 Das Werk ist eine allegorische Erzahlung uber Gideon und Jason mit alchemistischen Elementen Ferguson Bibl Chemica Band 2 S 87 Es gibt Ausgaben in Lyon 1566 Digitalisat mit Schriften von Rosarius und Alphidius und ein Nachdruck von Joachim Tancke in Leipzig 1609 Ole Borch hielt ihn fur fiktiv Ferguson Bibl Chemica Band 2 283 Sie stammt von Artephius Alfons X veranlasste nur die Ubersetzung aus dem Arabischen Ferguson Bibl Chem Band 1 S 51 Das Traktat ist der Konigin Elizabeth I gewidmet und London 1565 datiert Es erschien auch 1595 in Koln mit hermetischen Schriften von Thomas von Aquin und Pseudo Lull und im Lumen Chymicum Novum von Sendivogius 1624 Ferguson Bibl Chem Band 1 S 30 Christoph oder Christian Horn wahrscheinlich ein Arzt De auro Medico erschien in Frankfurt 1615 Von ihm stammt auch Hortulus medicus Hippocraticus spagyricus Helmontianus Kassel 1610 oder 1601 und De infllamminatione hepatis Aldorf 1630 uber Leberentzundung Ferguson Bibl Chem Band 1 S 416 Johann Jacob Heilmann Nach CERL ein evangelischer Geistlicher aus Zweibrucken Er war 1618 Feldprediger in Bohmen im Heer von Mansfeld Er ist auch 1652 nachgewiesen durch einen Brief aus Paris an Johann Ernst Gerhard der Altere und moglicherweise Ubersetzer von Guldenes Kleinod zur himmlischen Hochzeit 1662 Uber ihn ist wenig bekannt Die erste Auflage in Franzosisch erschien in Paris 1630 die dritte Auflage 1719 Ferguson Bibl Chem Band 1 S 171 Eine Cabala Chemica des Paracelsisten Franz Kieser erschien 1606 Peter Forshaw Cabala chymica or chemia cabalistica Ambix Band 16 2013 362 scheint davon auszugehen das die Autoren nicht identisch sind Orthelius oder Ortel wurde von Jost Weyer mit Andreas Ortel aus Rudolstadt identifiziert ab den 1570er Jahren Medikus und Laborant am Hof von Graf Wolfgang II von Hohenlohe in Weikersheim 1624 25 und 1630 31 Student in Jena 1630 bis 1637 Chemiater beim sachsischen Kurfursten Johann Georg I in Dresden Nach Telle Alchemie und Poesie Band 1 De Gruyter 2013 S 767 Fussnote gibt es aber noch andere Alternativen Es gab einen sachsischen Pfarrer dieses Namens der 1635 und 1640 publizierte und einen sachsischen Spagyricus electoralis namens A Ortel von dem ein Gedicht von 1641 erhalten ist Kommentar von Orthelius zum Novum Lumen Chymicum von Sendivogius mit 12 Traktaten erschienen 1624 Ferguson Bibliotheca Chemica Band 2 S 366 Mit Maria der Prophetin Schwester von Moses ist Maria die Judin gemeint Siehe Cornelius Alvetanus Arnsrodius in Band 5 Lateinische Ubersetzung von Urtheil oder Vergleichung des Gottes und Richters Mercurii im uralten Ritterkrieg in der Ausgabe von 1624 Franzosischer Arzt des 17 Jahrhunderts sein Science de Plomb sacre des Sages erschien 1651 in Paris Ein Iatrochemiker aus dem Kreis von Samuel Hartlib der in London lebte Novum Lumen Medicum ist zuerst in Frankfurt 1647 erschienen und z B Amsterdam 1659 auch in deutscher Ausgabe und ins Englische ubersetzt London 1662 Ferguson Bibl Chemica Band 2 S 210 Saltzthal oder Saltztal Solinus sein Buch uber eine Universalmedizin aus dem Stein der Weisen erschien auch separat in Strassburg 1659 Sieur d Aiglun Provenzalischer Bergbauingenieur im Dienst des Herzogs von Savoyen spater Arzt am Hof von Ludwig XIII in Paris wo er starb Familles anciennes de Provence Sein Nachkomme Albert de Rochas schrieb seine Biographie Notice biographique sur Henry de Rochas Grenoble 1907 Abgerufen von https de wikipedia org w index php title Theatrum Chemicum amp oldid 228367134